Nederland telt 730.000 huishoudens met problematische schulden. Veel van deze mensen raken verstrikt in de complexe schuldenketen. Dat moet én kan ook anders, is de conclusie van het Interdepartementale Beleidsonderzoek dat is uitgevoerd in opdracht van het kabinet. Maar voordat je beleid kunt veranderen, moet je het begrijpen. En nog belangrijker: het goed uit kunnen leggen aan de Tweede Kamer en aan burgers.
Een interdepartementaal beleidsonderzoek (IBO) is een diepgaand onderzoek naar het beleid van de Nederlandse overheid, waarbij meerdere ministeries of departementen betrokken zijn en dat wordt uitgevoerd door een daarvoor bestemde werkgroep.
Één van de problemen in de schuldenketen is dat het niet goed lukt om de schulden van mensen op te lossen. Daarvoor is het stelsel te complex, de regels te ingewikkeld en het bereik van de schuldhulpverlening te klein. De ombudsman bestempelde de toegang tot de Wettelijke schuldsanering niet voor niets als ‘een hindernisbaan zonder finish’. Maar hoe ziet zo'n hindernisbaan er dan precies uit?
De ontwerpuitdaging: hoe vat je complexiteit samen in 1 beeld?
Onze ontwerpuitdaging was om het ingewikkelde stelsel van schuldhulpverlening samen te vatten in een heldere infographic, zonder de boodschap te verliezen dat het systeem omvangrijk is en dringend op de schop moet. Helderheid én complexiteit dus. In 1 afbeelding. De vorm die zich daar uitstekend voor leent is de welbekende metrokaart. Een metrokaart is bij uitstek geschikt om processen met verschillende routes en overstappunten weer te geven. Een metrokaart visualisatie kan daarnaast veel complexiteit bevatten (ooit de Londense of New Yorkse metro geprobeerd?).
Hoe maak je een effectieve metrokaart?
- Begrijp de lijnen
Zorg ervoor dat je alle ‘lijnen’ (oftewel: processen) ieder afzonderlijk van elkaar goed begrijpt en teken iedere lijn apart uit.
- Weet waar de koppelpunten zijn
Identificeer waar processen elkaar raken.
- Breng alle lijnen samen in 1 beeld
En ja, daar zijn een aantal rondjes voor nodig.
- Simplificeer
Verwijder overbodige informatie. Bijvoorbeeld: een schuldsaneringstraject (Wsnp) bestaat uit veel verschillende stappen, maar om de metrokaart overzichtelijk te houden is alleen de stap ‘beoordeling rechter’ overgebleven in de metrokaart. Omdat juist bij die stap veel mensen uitvallen.
Ok. En hoe dan verder?
De metrokaart brengt de complexiteit van de schuldhulpverlening in beeld, maar vertelt nog niet het hele verhaal. Daarom voegden we knelpunten en belangrijke statistieken toe aan de metrokaart over de schuldhulpverlening. De metrokaart blijft herkenbaar als de basis, maar nieuwe informatielagen geven extra context en detail.
Voor de statistieken en knelpunten geldt: het is belangrijke informatie en onmisbaar om nieuw beleid vorm te geven. Maar beslissers en beleidsmakers moeten het systeem niet alleen kúnnen veranderen, maar ook wíllen veranderen. Daarvoor helpt het om de brug te slaan naar de persoonlijke ervaringen van mensen met schulden. Dat deden we met de route van Eefje, waarmee we inzicht geven in het frustrerende – maar niet unieke – hulpverleningstraject van Eefje.
Conclusie
De metrokaart is een effectieve manier om inzicht te geven in complexe stelsels, zoals de schuldhulpverlening. De kaart helpt niet alleen bij het begrijpen van het systeem, maar kan ook een basis bieden voor verdere beleidsontwikkeling en verbeteringen in de schuldhulpverlening.
De metrokaart was onderdeel van een grotere set visualisaties voor het IBO rapport "Naar een beter werkende schuldenketen". Je vindt het hele rapport hier.
